W Polsce uprawia się znacząco ponad 700 tys. ha rzepaku. Obok zbóż, kukurydzy i buraków cukrowych rzepak jest jedną z najważniejszych upraw. O jego popularności wśród plantatorów decydują nie tylko względy ekonomiczne, ale także duża wartość przedplonowa tej uprawy. Wpływa ona dodatnio na strukturę gleby. Rzepak, posiadając bardzo silny system korzeniowy, którym głęboko spulchnia glebę, pobiera składniki pokarmowe z głębszych jej warstw i wbudowuje w swoje tkanki.

 

 

Duża ich część zostaje później na polu w postaci resztek pożniwnych, wzbogacając glebę w próchnicę. Rzepak, pozostając na polu od wschodów, aż do zbioru, przez niemal cały rok, chroni glebę przed erozją. Uprawa tej rośliny wpływa, więc korzystnie zarówno na strukturę, jak i na żyzność gleby. Rzepak jest rośliną, która dzięki technologii uprawy podobnej do stosowanej w zbożach, pozwala niewielkim kosztem uniknąć monokultury zbożowej i wprowadzić w gospodarstwie uproszczony płodozmian, tak ważny dla zdrowotności pól i plonowania roślin. Także rosnące zapotrzebowanie na nasiona, również w kontekście biopaliw, sprawiają, że uprawa tej rośliny cieszy się coraz większym zainteresowaniem,
a jej areał rośnie znacząco z roku na rok.    

Postęp biologiczny w hodowli nowych odmian jest procesem związanym z doskonaleniem cech genetycznych rzepaku, który ma pomóc producentowi w uzyskaniu wysokich plonów o doskonałych parametrach jakościowych, przy jednoczesnym obniżeniu nakładów na środki produkcji. Stąd odmiany rzepaku o dużej wartości gospodarczej i jednocześnie pożądanej reakcji na określone warunki agrotechniczno-przyrodnicze stanowią istotny element produkcji roślinnej i są ważnym czynnikiem kształtującym wielość i jakość plonu. Podstawowymi kryteriami wyboru odmiany rzepaku do uprawy są: plon nasion, wymagania siedliskowe, wczesność dojrzewania, zimotrwałość, odporność roślin na wyleganie i podatność na choroby.

W Polsce zarejestrowano już 19 odmian rzepaku heterozyjnego. Hybryda - osobnik powstały w wyniku skrzyżowania dwóch organizmów rodzicielskich należących do odrębnych taksonów.

W badaniach prowadzonych w Niemczech w latach 1996-2004 hybrydy plonowały w zależności od roku od 2 do 5 dt/ha lepiej od odmian populacyjnych (BSA 1996-2004). Wg wieloletnich badań COBORU (2000-2006), odmiany mieszańcowe plonują od kilku do kilkunastu procent powyżej wzorca, w zależności od właściwości odmiany i warunków klimatyczno-glebowych. Badania rejestracyjne UKZUK Czechy wykazały, że plonowanie mieszańców może być wyższe w optymalnych warunkach, nawet aż do 30% w porównaniu do wzorca.  

Z uwagi na wyższy plon nasion uzyskiwany w uprawie hybryd i wyższy poziom zaolejenia, uzyskiwany plon tłuszczu jest średnio o kilkanaście procent wyższy od wzorca. W Niemczech firmy skupowe od lat dopłacają rolnikom za rzepak o zaolejeniu wyższym niż40%, oferując za każdy dodatkowy 1% kwotę w wysokości 1,5% ceny bazowej. W roku ubiegłym podobny system dopłat za wyższe zaolejenie wprowadzony został przez niektóre podmioty skupowe w Polsce. 

Z powodu szybkiego rozwoju początkowego roślin mieszańcowych rzepaku, ich lepszego ukorzeniania się, a w konsekwencji tego lepszego wykorzystania przez nie wody i składników pokarmowych już na starcie, nadają się one na opóźnione siewy dużo bardziej niż odmiany liniowe.

Wieloletnie badania niemieckie (BSA 1996-2004) wykazały, że w przypadku odmian mieszańcowych,

redukcja plonu w warunkach opóźnionego i późnego siewu jest średnio do ok. 20% mniejsza niż w przypadku odmian populacyjnych, w zależności od roku, odmiany i warunków pogodowo-glebowych. Odmiany mieszańcowe mają głębszy i lepiej rozwinięty system korzeniowy, przez co intensywniej pobierają wodę z gleby i lepiej radzą sobie w warunkach suszy i okresowych niedoborów wody. Ich zdolność pompowania wody z gleby jest znacząco wyższa, niż w przypadku odmian populacyjnych.

Również na stanowiskach lekkich, gorzej nadających się pod uprawę rzepaku i o ograniczonej dostępności wody i składników pokarmowych, udaje się odmianom hybrydowym dobrze ukorzenić i rozkrzewić, a ich silnie wykształcony system korzeniowy pozwala lepiej korzystać z wody oraz podnosi zdolność przyswajania azotu. W efekcie tego rośliny te osiągają wyższą zdolność jego pobierania niż w przypadku odmian populacyjnych.

Odmiany hybrydowe, także w przypadku niższej gęstości łanu, przekonują do siebie silnym rozwojem poszczególnych roślin i wysoką skłonnością do tworzenia produktywnych rozgałęzień.

Odmiany mieszańcowe charakteryzują się lepszą mrozoodpornością i zimotrwałością oraz większą zdolnością do regeneracji uszkodzeń.

Przykładem odmiany hybrydowej jest zarejestrowana w Polsce w ubiegłym roku odmiana Betty. Posiada ona bardzo wysoki potencjał plonowania:

115% wzorca (badania rejestracyjne COBORU 2004-2005)

111% wzorca (COBORU, wielolecie 2004-2006*)

w tym:

116% wzorca - region północny

112% wzorca - region zachodni

110% wzorca - region południowy,

wysoki plon tłuszczu:

117% wzorca (badania rejestracyjne COBORU 2004-2005)

113,5% wzorca (COBORU, wielolecie 2004-2006),

wysoką zawartość tłuszczu w nasionach:

46,6% s.m. nasion (badania rejestracyjne COBORU 2004-2005)

47% s.m. nasion (COBORU, wielolecie 2004-2006),

małą podatność na choroby (zgniliznę twardzikową, cylindrosporiozę – mało podatne, a na  suchą zgniliznę i na czerń krzyżowych – średnio podatne), dużą skłonność do tworzenia produktywnych rozgałęzień (10-12/roślinę), doskonałą jakość materiału siewnego, gdyż nasiona zaprawione są przed szkodnikami i patogenami grzybowymi zaprawą Cruiser OSR 322 FS.

Odmiany heterozyjne odznaczają się szczególnie wysokim wigorem, co przyczynia się już jesienią do ich szybkich wschodów, nawet w niesprzyjających warunkach pogodowych (susza). Optymalna ilość wysiewu odmian heterozyjnych waha się w granicach 50-60 nasion na 1 m2, w zależności od odmiany. Silny rozrost systemu korzeniowego mieszańców sprzyja dobremu wykorzystaniu wody i składników pokarmowych, czego efektem jest wytworzenie przez rośliny rozety liściowej składającej się z 8 a nawet 10 liści. Odmiany heterozyjne poprzez szybką regenerację pozimowych uszkodzeń i swoją naturalną ekspansywność bardzo dobrze wykorzystują wolną przestrzeń, co ma duże znaczenie praktyczne w przypadku przerzedzenia plantacji na skutek mroźnej i bezśnieżnej zimy. Wysoka liczba zawiązywanych przez rośliny łuszczyn, wypełnionych przy tym nasionami w liczbie 20-28 sztuk sprzyja uzyskiwaniu przez mieszance wysokich plonów nasion. Według wieloletnich badań COBORU (2000-2006), w zależności od cech odmianowych i warunków klimatyczno-glebowych odmiany mieszańcowe plonują od kilku do kilkunastu procent powyżej odmian wzorcowych. Średnio różnica w plonach nasion pomiędzy najlepszymi odmianami mieszańcowymi, a najplenniejszymi odmianami populacyjnymi wynosi ponad 8% na korzyść tych pierwszych. Ponadto wyższe zaolejenie nasion odmian heterozyjnych powoduje w konsekwencji uzyskanie wyższych plonów tłuszczu nawet o kilkanaście procent w stosunku do odmian populacyjnych.

 
Anna Rogowska