Porady rolnicze

Wobec wysokich nakładów ponoszonych na produkcję ziemniaków producent poszukuje odmian o ustalonej renomie na rynku, stabilnych w plonowaniu i odpornych na choroby, gdyż tym samym istnieje większa szansa na korzystną sprzedaż. Natomiast konsument jest zainteresowany kupnem ziemniaków o dobrych cechach zewnętrznych i walorach smakowych. 

 

W Polsce obowiązują uregulowania prawne odnośnie ziemniaków nieprzetworzonych zawarte w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej ziemniaków wczesnych i jadalnych (Dz. U. Nr 194 poz.1900). Rozporządzenie opracowano w oparciu o międzynarodowe standardy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD, międzyrządową organizacją gospodarczą, skupiającą 30 wysoko rozwiniętych państw, w tym od listopada 1996 r. Polskę, które łączy akceptacja dla zasad demokracji i gospodarki rynkowej) oraz wcześniej obowiązujące polskie normy. Niemniej jednak rozporządzenie to zastąpiło nieobowiązujące już polskie normy dotyczące ziemniaków jadalnych wczesnych (PN-R-74553), jadalnych (PN-R-74450) oraz badania jakości ziemniaków (PN-82/R-74456)

Natomiast w odniesieniu do ziemniaków przeznaczonych dla przetwórstwa spożywczego, wobec zmieniających się wymagań rynku po wejściu Polski do Unii Europejskiej, niezbędnym staje się przygotowanie i organizacja systemu HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points). Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli (HACCP) jest prewencyjnym systemem zarządzania jakością żywności podczas wszystkich etapów jej produkcji i dystrybucji.  

Podstawą prawną do wprowadzenia systemu HACCP w krajach UE jest Dyrektywa Nr 93/43/EEC z 14 czerwca 1993 r. dotycząca higieny środków spożywczych. Zgodnie z art. 3 dyrektywy, analiza zagrożeń i określenie środków zapobiegawczych oraz obowiązek wprowadzenia systemu opartego na zasadach HACCP spoczywa na producentach, przetwórcach i dystrybutorach produktów żywnościowych. Z tego wynika iż systemem tym powinny być objęte także przechowalnie w których zabezpieczany jest plon na potrzeby przetwórstwa. Chociaż jeszcze dominującym sposobem przechowywania są piwnice i kopce, to coraz częściej powstają wyspecjalizowane gospodarstwa, w których przechowuje się ziemniaki w dobrej jakości przechowalniach.

Od lat obserwujemy systematyczne zmniejszanie areału uprawy ziemniaków, który w roku 2009 wynosił 489 tys. ha i był o 11% mniejszy w porównaniu do roku 2008 (550 tys.). Prawdopodobnie w 2010 r. tendencja ta utrzyma się i przewiduje się iż areał ten może być mniejszy o dalsze 6%. Pomimo tendencji spadkowej powierzchni uprawy, ziemniaki w dalszym ciągu są w Polsce ważną rośliną. Niemniej jednak problemem jest wielkość uzyskiwanych plonów, które w 2009r. wyniosły 189 dt/ha i kształtowały się na jednym z niższych poziomów spośród krajów Unii Europejskiej. Niższe plony notowano tylko w krajach nadbałtyckich (Litwa, Łotwa i Estonia), Bułgaria, Rumunia, Słowacja oraz Portugalia. Natomiast wyższą wydajność z hektara, powyżej 400 dt, uzyskuje się w Belgi, Holandii, Niemczech, Francji, Dani
i Wielkiej Brytanii. Jeszcze do niedawna ziemniak zajmował szczególne miejsce w konsumpcji ale i w tym zakresie notowane są tendencje spadkowe. W sezonie 2008/2009 spożycie na mieszkańca wynosiło rocznie 118 kg i było o około 3 kg mniejsze w porównaniu do sezonu ubiegłego. Niemniej jednak w dalszym ciągu jesteśmy w czołówce krajów UE pod względem spożycia ziemniaków.

Według danych GUS wielkość zbioru ziemniaków w roku 2009 wynosiło 9,2 mln tony, z czego nawet do 70% mogło być przeznaczone do długotrwałego przechowywania. Długość przechowywania ziemniaków zależy od ich przeznaczenia i może wynosi do 7 miesięcy dla sadzeniaków oraz do 10 miesięcy dla konsumpcyjnych i na potrzeby przetwórstwa.

W trakcie długotrwałego przechowywania, w bulwach zachodzą procesy mające wpływ na jakościowe i ilościowe straty, poprzez:
- zmniejszenie masy spowodowane procesami fizjologicznymi zachodzącymi w bulwach (oddychanie i transpiracja), tzw. ubytki naturalne,
- porażenie patogenami powodującymi choroby bulw (suchą i mokrą zgniliznę, zgnilizny mieszane, zarazę ziemniaka, fomozę i alternariozę) oraz skórki (parch zwykły, srebrzysty i ospowatość),
- kiełkowanie bulw.

Czynniki wpływające na ubytki naturalne ziemniaków podano (-cytowanie Sowa-Niedziałkowska 2004) w tabeli 1.



Po zbiorze bulwy znajdują się w fazie fizjologicznego spoczynku i nie kiełkują, a celem przechowalnictwa jest utrzymanie ziemniaków w tym stanie jak najdłużej. Na długość tego procesu mają wpływ między innymi uwarunkowania genetyczne odmiany, jak i warunki w czasie przechowywania, w tym wilgotność i temperatura. Właśnie poprzez temperaturę otoczenia możemy stymulować lub hamować proces kiełkowania bulw. Wyższe temperatury (od 6 do 10oC) zalecane są do przechowywania ziemniaków na potrzeby przetwórstwa ze względu na utrzymanie niskiej zawartości cukrów redukujących, które podwyższają się podczas przechowywania w niższych temperaturach. Prawidłowy ich poziom nie powinien przekraczać 0,15% w świeżej masie dla odmian ziemniaków przeznaczonych na chipsy i 0,25% na frytki. Jednak w wyższych temperaturach otoczenia rozpoczyna się wcześniejszy i bardziej intensywny proces wzrostu kiełków. Poprzez uaktywnienie tego procesu następuje wzrost ubytków masy bulwy, a w tym utrata turgoru. Bulwy stają się gąbczaste i podatniejsze na ciemnienie miąższu, a tym samym pogarsza się ich jakość. Proces ten dla ziemniaków jadalnych i przeznaczonych do przetwórstwa można ograniczyć poprzez stosowanie środków ochrony roślin ograniczających ich kiełkowanie, z grupy regulatorów wzrostu.

Środki te to Gro-Stop 300 EC i Gro-Stop 300 HN, o działaniu kontaktowym. Zawierają taka sama substancję aktywną - chloroprofan (związek z grupy karbaminianów), ale różnią się formą użytkową i sposobem aplikacji.  

Gro-Stop 300 EC jest  w formie płynu do sporządzania emulsji wodnej, do ograniczania kiełkowania ziemniaków jadalnych, podczas długotrwałego przechowywania. Zalecana dawka to 60 ml środka i 140 ml wody na tonę bulw. Zabieg należy wykonać jednorazowo, przed załadunkiem ziemniaków do przechowalni. Stosować opryskiwanie drobnokropliste, przy użyciu odpowiedniego sprzętu zamontowanego nad taśmociągiem transportującym ziemniaki do przechowalni. Do aplikacji cieczy użytkowej można użyć także opryskiwacza Microfit Ulva+, o następujących parametrach:



Okres karencji tego preparatu, czyli czas od dnia aplikacji na ziemniaki do dnia przeznaczenia do konsumpcji, wynosi 8 tygodni.  Natomiast nie obowiązuje okres prewencji dla ludzi, zwierząt i pszczół pod warunkiem przestrzegania zaleceń stosowania środka.

Gro-Stop 300 HN należy stosować od 3 do 4 tygodni po zbiorze ziemniaków w dawce 15 ml na tonę. Jeżeli ziemniaki przeznaczone są na dłuższe przechowywanie można wykonać cztery zabiegi co sześć tygodni. Aplikujemy go techniką aerozolowania na gorąco za pomocą wytwornic aerozolu. Przed rozpoczęciem zamgławiania należy przygotować przechowalnię lub kopiec z wymuszoną wentylacją. Budynek przechowalni dokładnie zamknąć, a kopiec uszczelnić płachtami brezentowymi lub folią. Zamknąć zewnętrzne wloty wentylacyjne, a włączyć wentylatory tak, aby wewnętrzny przepływ powietrza był równomierny i łagodny. Przed zabiegiem wskazane jest przeprowadzenie testu przepływu powietrza, bo zalecana jest taka cyrkulacja powietrza, która nie powoduje gaśnięcia zapalonej zapałki umieszczonej ponad warstwą ziemniaków. Wentylatory powinny być włączone do czasu zaniknięcia mgły w przechowalni. Po wykonaniu aplikacji nie należy otwierać przechowalni lub odkrywać kopca przez 24 godziny. Po tym czasie można wietrzyć, zgodnie z potrzebami.

Okres karencji tego środka, czyli czas od dnia ostatniego zabiegu na ziemniaki do dnia przeznaczenia do konsumpcji, wynosi 14 dni.  Także i dla tego środka nie obowiązuje okres prewencji dla ludzi, zwierząt i pszczół pod warunkiem przestrzegania zaleceń stosowania środka.

Najlepsze działanie tych preparatów uzyskamy jeśli ziemniaki będą miały dobrze wykształconą skórkę (dojrzałe fizjologicznie), w miarę suche i nieoblepione ziemią. Ma to szczególne znaczenia dla odmian charakteryzujących się niską opornością na uszkodzenia mechaniczne oraz słabą trwałością przechowalniczą - ocena poniżej 6, w skali 9 stopniowej (9 -ocena najlepsza, 1 -najgorsza). Dla takich odmian może ulec spowolnieniu proces zabliźniania mechanicznych uszkodzeń bulw, zwiększając tym samym ryzyko infekcji patogenami chorobotwórczymi w trakcie przechowywania.

Środków tych nie należy stosować na sadzeniaki oraz ziemniaki jadalne przeznaczone do konsumpcji przed końcem roku w którym je aplikowano. Nie wolno także przechowywać sadzeniaków w tych samych pomieszczeniach, w których stosowano Gro-Stop 300 EC i Gro-Stop 300 HN.

Wykazano doświadczalnie, że ww. środki skutecznie ograniczały kiełkowanie bulw przez cały okres przechowywania, od zbioru do roku następnego (czerwca).

Przed zastosowaniem środków celowym jest poznanie szczegółowych informacji podanych na opakowaniach produktu lub przedstawionych na stronie internetowej Min. Roln. i Rozw. Wsi pod adresem http://www.bip.minrol.gov.pl →branżowe →produkcja roślinna →ochrona roślin →etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Dr inż. Maria Pawińska
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

Literatura
1. Rynek ziemniaków, stan i perspektywy, listopad 200. Biul. inform. (Agencja Rynku Rolnego, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi) 36: 28 ss.
2. Sową-Niedziałkowską. 2004. Naturalne sposoby ograniczające przemiany ilościowe w przechowywanych bulwach ziemniaka. Ziemniak Polski 3: 29-32.