Porady rolnicze

W sierpniu rozpoczynamy ochronę jabłek przed chorobami przechowalniczymi, a zwłaszcza przed gorzką zgnilizną, która obecnie powoduje największe straty owoców w chłodniach. Grzyby wywołujące tę chorobę (Pezicula spp./Gloeosporium spp.) rozwijają się na pędach jabłoni powodując zgorzel kory jabłoni, lub mogą żyć jako epifity nie dając żadnych objawów chorobowych na drzewach.

 

W drugiej połowie lata wytwarzają zarodniki konidialne, które dostają się na owoce, gdzie kiełkują, a strzępki rostkowe wnikają do przetchlinek. Grzyb pozostaje w jabłku w formie utajonej aż do zbioru. Dopiero gdy owoce zaczynają dojrzewać w czasie przechowywania grzyb uaktywnia się, przerasta do miąższu i powoduje jego gnicie. Pierwsze objawy choroby są powszechnie nazywane „oczkowaniem” jabłek. Gorzka zgnilizna występuje także na jabłkach przechowywanych w chłodniach KA. Zmiana składu gazowego atmosfery nie hamuje rozwoju grzybów, a tylko zwalnia tempo dojrzewania jabłek, przez co objawy choroby pojawiają się najpóźniej w chłodni KA. Bardzo dużą rolę w zakażeniu jabłek odgrywa deszcz, dlatego że stymuluje zarodnikowanie grzybów, a krople deszczu przenoszą zarodniki na owoce i umożliwiają kiełkowanie zarodników. Dlatego w sezonach deszczowych notuje się silniejsze występowanie choroby, a w sezonach suchych i upalnych zagrożenie jest małe.

Zabezpieczanie jabłek przed gorzką zgnilizną polega z jednej strony na likwidacji źródła inokulum (wycinanie pędów z objawami zgorzeli), a z drugiej na zabezpieczeniu jabłek przed zakażeniem poprzez stosowanie fungicydów. Okres możliwego zakażenia owoców jest bardzo długi - około 1-1,5 miesiąca przed zbiorem - i w tym czasie trzeba kilkakrotnie zastosować fungicydy. Wybór odpowiedniego środka do tego celu jest obecnie bardzo ograniczony gdyż zarejestrowane są tylko 3 fungicydy: Topsin M 500 SC, Zato 50 WG i Captan 80 WG.

Topsin M 500 SC jest doskonale znanym preparatem, wprowadzonym w kraju do programu ochrony sadów już w latach 70-tych ubiegłego wieku i stosowanym przeciwko wielu chorobom. Spośród 3 wymienionych wcześniej środków jest on najbardziej skuteczny w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny jabłek, zarówno przy niskiej, jak i wysokiej presji choroby (tabela 1.). Niestety w wielu sadach grzyby Pezicula spp. uodporniły się na benzimidazole, w tym także na tiofanat metylu, substancję czynną preparatu. Podejrzenie o wystąpienie odporności może budzić słaba skuteczność tego preparatu w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny, jednak żeby się przekonać czy w sadzie są formy odporne trzeba wykonać w laboratorium odpowiedni test na grzybach wyizolowanych z gnijących jabłek. Testy takie wykonujemy w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w ostatnim czasie masowo (i nie dotyczą one tylko tiofanatu metylowego), co świadczy o dużym zainteresowaniu sadowników możliwością stosowania właśnie tego środka. Trudno jest określić jaka jest skala występowania form odpornych Pezicula spp. w całym kraju. Do tego potrzebne są obszerne badania obejmujące reprezentatywną, pod wieloma względami, liczbę sadów w różnych rejonach Polski. Natomiast na podstawie prób owoców dostarczanych do Instytutu można stwierdzić, że w tych sadach, w których w poprzednich latach stosowano benzimidazole do zabiegów przedzbiorczych, albo do zabezpieczania uszkodzeń owoców po wystąpieniu gradu, występują liczne formy odporne. Natomiast w młodych, kilkuletnich sadach, w których wcześniej nie stosowano środków benzimidazolowych nie ma odporności. W takich sadach Topsin M powinien dobrze działać przez najbliższych kilka lat, dopóki odporne formy grzybów nie zostaną przeniesione z okolicznych sadów. Rzadko się bowiem zdarza, aby sad był odizolowany od innych. Na szczęście rozprzestrzenianie zarodników Pezicula spp., przenoszonych z kroplami deszczu, nie zachodzi tak szybko jak zarodników innych grzybów przenoszonych z wiatrem.

Przy okazji stosowania benzimidazoli przed zbiorem warto wspomnieć o jego działaniu przeciwko rzadziej występującej chorobie – mokrej zgniliźnie jabłek (Penicillium spp.) Ta choroba, w postaci bardzo miękkich, cieknących plam gnilnych, rozwija się tylko na jabłkach o uszkodzonej skórce, które najczęściej powstają podczas zbioru i przesypywania jabłek. Topsin M, jako środek systemiczny wnika do skórki owoców i zabezpiecza uszkodzenia przed zakażeniem przez Penicillium spp.

Drugim preparatem do zastosowania przeciwko gorzkiej zgniliźnie jest Zato 50 WG, z grupy strobilurin. Kiedy wybór środków był duży, to preparat ten był rzadko polecany do stosowania przed zbiorem, ponieważ głównym jego przeznaczeniem była ochrona jabłoni przed parchem i mączniakiem jabłoni. Pomimo zaleceń, aby strobilurin nie używać częściej niż 2 razy w sezonie nastąpiło w niektórych sadach (z różnych przyczyn) uodpornienie grzyba Venturia inaequalis na te preparaty. W takich sadach niecelowe jest stosowanie środka przeciwko parchowi jabłoni, a można zastosować przed zbiorem, w dawce 0,2 kg/ha, przeciwko gorzkiej zgniliźnie jabłek. W sadach, w których jeszcze nie ma odporności V.inaequalis na strobiluriny należy nadal przestrzegać limitu 2-krotnego stosowania tych środków.

Ostatnim fungicydem zarejestrowanym do zwalczania gorzkiej zgnilizny jabłek jest Captan 80 WG. Preparat ten jest mniej skuteczny niż benzimidazole (tabela 1), dlatego przy dużym nasileniu choroby i na podatnych odmianach powinien być zastosowany kilkukrotnie, najlepiej w rotacji z innym środkiem. Efektywność kaptanu w ochronie przed gorzką zgnilizną jest różna od 50 do 90% w zależności od nasilenia infekcji.

Zaplanowanie programu ochrony jabłek przed gorzką zgnilizną jest w obecnej sytuacji bardzo trudne. Nie może to być program jednakowy dla całego sadu, w którym rośnie wiele odmian, o różnej podatności, czy różnym terminie zbioru. Bardzo podatne odmiany należy opryskiwać 2, 3, a nawet 4- krotnie, w zależności od zastosowanego środka. Do najbardziej podatnych na gorzką zgniliznę odmian jabłoni należą `Golden Delicious`, `Ligol`, `Pinova`, `Gala`, `Szampion`, `Elise`, `Elstar`, `Rubin`, mniej podatna jest grupa `Jonagoldów` i `Gloster`, a najmniejszą podatnością charakteryzuje się `Idared`. Inne czynniki, które trzeba uwzględnić przy planowaniu ochrony, to pogoda przed zbiorem i obecność źródła inokulum w sadzie. Im więcej opadów, tym ochrona powinna być bardziej intensywna. Trzeba też sobie przypomnieć jak jabłka z danej kwatery przechowywały się w ubiegłym sezonie. Jeżeli nasilenie gorzkiej zgnilizny było duże, to oznacza, że w tej kwaterze występuje źródło inokulum.

Wybór fungicydu jest jeszcze trudniejszy jeżeli jabłka będą przeznaczone na rynek rosyjski. Ustawodawstwo rosyjskie, określające najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) środków ochrony roślin w owocach, nie dopuszcza obecności kaptanu oraz karbendazymu w jabłkach, a NDP dla trifloksystrobiny jest niższe niż w Polsce (tabela 2). NDP dla tiofanatu metylu wynosi, tak jak u nas, 0,5 mg/kg. Jednak związek ten, podobnie jak inne benzimidazole, ulega w owocach rozkładowi do karbendazymu. Istnieje więc ryzyko, że w zależności od terminu przeprowadzonych analiz, w jabłkach mogą być stwierdzone pozostałości tiofanatu metylu oraz karbendazymu. Mogą, ale nie muszą, jeżeli sadownicy będą przestrzegali okresu karencji.

Tab.1. Skuteczność fungicydów stosowanych dwukrotnie przed zbiorem (na 4 i 2 tygodnie
            przed) w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny jabłek (Pezicula spp.), wyrażona
            w % porażonych owoców

 

 

	`Elise`	`Gala`	`Szampion`
Bez ochrony	4,9	53,2	9,6
Topsin M 500 SC 1,5 l/ha	0,7	2,0	1,2
Captan 80 WG 1,9 kg/ha	2,9	32,3	3,8

 

 

Tab.2. Najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) wybranych środków ochrony roślin w
            owocach obowiązujący w Polsce i Rosji (w mg/kg)

	Polska	Rosja
kaptan (Captan 80 WG)	3,0	0
tiofanat metylu (Topsin 500 SC)	0,5	0,5
trifloksystrobina (Zato 50 WG)	0,5	0,1
karbendazym*	0,2	0

 

* żaden preparat zawierający karbendazym nie jest obecnie zarejestrowany dla upraw sadowniczych

Hanna Bryk
Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Skierniewice