Porady rolnicze

Rzepak jest jedną z najważniejszych upraw. O jej popularności decydują nie tylko względy ekonomiczne, ale także duża wartość przedplonowa, która poprawia strukturę gleby. Rzepak, posiadając bardzo silny system korzeniowy, którym głęboko spulchnia glebę, pobiera składniki pokarmowe z głębszych jej warstw i wbudowuje w swoje tkanki.

 

Duża ich część zostaje później na polu w postaci resztek pożniwnych, wzbogacając glebę w próchnicę. Rzepak, pozostając na polu od wschodów, aż do zbioru, przez niemal cały rok, chroni glebę przed erozją. Uprawa tej rośliny, wpływa korzystnie zarówno na strukturę, jak i na żyzność gleby. Rzepak jest rośliną, która dzięki technologii uprawy podobnej do stosowanej w zbożach, pozwala niewielkim kosztem uniknąć monokultury zbożowej i prowadzić w gospodarstwie uproszczony płodozmian, tak ważny dla zdrowotności pól i plonowania roślin. Także rosnące zapotrzebowanie na nasiona, również w kontekście biopaliw, sprawia, że uprawa tej rośliny cieszy się coraz większym zainteresowaniem, a jej areał rośnie znacząco z roku na rok.    W krajach Unii Europejskiej nadal silnie rozwija się rynek surowców energetycznych, więc zapotrzebowanie na rzepak będzie coraz większe.

Postęp biologiczny w hodowli nowych odmian jest procesem związanym z doskonaleniem cech genetycznych rzepaku, który ma pomóc producentowi w uzyskaniu wysokich plonów o doskonałych parametrach jakościowych, przy jednoczesnym obniżeniu nakładów na przemysłowe środki produkcji. Stąd odmiany rzepaku o dużej wartości gospodarczej i jednocześnie pożądanej reakcji na określone warunki agrotechniczno-przyrodnicze stanowią istotny element produkcji roślinnej i są ważnym czynnikiem kształtującym wielość i jakość plonu. Podstawowymi kryteriami wyboru odmiany rzepaku do uprawy są: plon nasion, wymagania siedliskowe, wczesność dojrzewania, zimotrwałość, odporność roślin na wyleganie i podatność na choroby.

W Polsce nadal uprawia się najwięcej odmian populacyjnych.

Wszystkie dostępne na polskim rynku odmiany zarejestrowane w COBRU są sprawdzone pod kątem wartości gospodarczej i przystosowania odmian do warunków uprawy występujących w naszym kraju. Na uprawę jakich odmian warto się więc zdecydować? Czy wybrać hybrydy?

Najwyższą opłacalność produkcji można osiągnąć przy wykorzystaniu indywidualnych cech każdej odmiany i podzieleniu powierzchni uprawy - wyborze kilku odmian, co zabezpiecza producenta przed stratami spowodowanymi m.in. niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Wśród zarejestrowanych i zalecanych do uprawy w Polsce odmian rzepaku mamy odmiany populacyjne i mieszańcowe. W Polsce udział mieszańców w zasiewach wynosi około 15-20% i stale rośnie.

W hodowli odmian mieszańcowych rzepaku ozimego wykorzystano zjawisko heterozji, które przejawia się bujnością, dobrym wigorem, ale przede wszystkim dużym plonem nasion mieszańców. W produkcji rolniczej jako materiał siewny należy używać wyłącznie mieszańce pierwszego pokolenia. Odmiany mieszańcowe rzepaku ozimego tworzy się poprzez skrzyżowanie odpowiednio dobranych, specjalnie przedtem hodowanych form rodzicielskich. Udział odmian mieszańcowych rzepaku ozimego, wpisanych do krajowego rejestru zalecanych do uprawy, zwiększa się systematycznie. W produkcji rolniczej rośnie zainteresowanie uprawą odmian mieszańcowych i tak w Europie Zachodniej, przy dużej ich podaży na rynek, zajmują ponad 40% powierzchni uprawy rzepaku, możemy się więc spodziewać, że w Polsce udział mieszańców w zasiewach niedługo też osiągnie podobną wartość.

Postęp hodowlany, z jednej strony wymusza postęp agrotechniczny, a z drugiej, stymulowany jest do poszukiwania takich form rzepaku, które są zgodne z potrzebami agrotechników i technologów w różnych gałęziach przetwórstwa.

Potencjał plonotwórczy odmian mieszańcowych oparty jest na szerszym materiale genetycznym, co w efekcie zwiększa ich potencjał regeneracyjny oraz zdolności adaptacyjne. Z powodu szybkiego rozwoju początkowego roślin hybrydowych rzepaku, ich lepszego ukorzeniania się, a w konsekwencji lepszego wykorzystania przez nie wody i składników pokarmowych, już na starcie nadają się one na opóźnione siewy dużo bardziej niż odmiany liniowe. Również na stanowiskach lekkich, gorzej nadających się na uprawę rzepaku a także na tych o ograniczonym dostępie do wody i składników pokarmowych, mieszańcom udaje się dobrze ukorzenić i rozkrzewić. W efekcie rośliny te osiągają wyższą zdolność pobierania m.in. azotu niż w przypadku odmian populacyjnych, co przekłada się na plonowania.

Dla tych odmian redukcja plonu w warunkach opóźnionego i późnego siewu jest średnio do ok. 20% mniejsza niż w przypadku odmian populacyjnych, w zależności od roku, odmiany i warunków pogodowo-glebowych. Mają one również głębszy i lepiej rozwinięty system korzeniowy, przez co intensywniej pobierają wodę z gleby i lepiej radzą sobie w warunkach suszy i okresowych niedoborów wody. Ich zdolność pompowania wody z gleby jest także znacząco wyższa, niż w przypadku odmian tradycyjnych.

Odmiany te charakteryzują się również lepszą mrozoodpornością i zimotrwałością oraz większą zdolnością do regeneracji uszkodzeń. Argumentów przemawiających za ich uprawą jest zdecydowanie więcej niż w przypadku odmian populacyjnych.

Według wieloletnich badań COBORU, różnica w plonach nasion pomiędzy najlepszymi odmianami mieszańcowymi, a najplenniejszymi odmianami populacyjnymi wynosi średnio od kilku do kilkunastu procent na korzyść tych pierwszych. Ponadto wyższe zaolejenie nasion odmian heterozyjnych powoduje uzyskanie wyższych plonów tłuszczu nawet o kilkanaście procent. Badania rejestracyjne UKZUK Czechy wykazały, że plonowanie mieszańców może być wyższe w optymalnych warunkach, nawet aż do 30% w porównaniu do wzorca.   

Wśród odmian mieszańcowych prym wiodą od kilku lat Nelson i Betty. Obydwie te odmiany mają największy udział w rynku, a ich plon znacznie przewyższa plon wzorca, są zawsze w czołówce odmian porównywanych pod kątem plonowania. Wieloletnie już w tej chwili doświadczenia producentów z odmianami hybrydowymi wciąż wskazują, że wybór jednej z tych dwóch odmian jest najbardziej bezpieczny i atrakcyjny.

Na przykład odmiana Betty, która w badaniach rejestracyjnych osiągnęła bardzo wysoki poziom plonowania, bo aż 115% wzorca plonuje bardzo równomiernie, jej plon jest wysoki, podobnie jak zawartość tłuszczu w nasionach. Co prawda w badaniach rejestracyjnych COBORU osiągnął aż 117 % wzorca, a ze średniej wielolecia 113,5, to jednak i tak jest on zdumiewający. Zawartość tłuszczu w nasionach wynosi znacznie ponad 45 %, co w przypadku preferencji zakładów tłuszczowych skupujących surowiec o wysokiej zawartości tłuszczu, które często płacą dodatkowo za rzepak o bardzo dobrych parametrach jakościowych jest niewątpliwie zachętą do uprawy tej odmiany.

Należy także pamiętać, iż odmiany mieszańcowe charakteryzują się małą podatnością na choroby, co znacznie ułatwia ich uprawę.  

Anna Rogowska